مقام معظم رهبری همواره به مقوله‌ فرهنگ و عناصر فرهنگی در روند تحولات جامعه توجه ویژه داشته‌اند. ایشان توقعات ضروری خود را از مجاری گوناگونی به گوش مردم و مسئولین رسانده‌اند، از جمله توصیه‌های ایشان به شورای عالی انقلاب فرهنگی، مباحثی چون لزوم مهندسی فرهنگی، لزوم حضور شورا در مراحل تدوین برنامه‌های پنج‌ساله‌ی توسعه، ضرورت تهیه‌ی طرح جامع تحول در نظام‌های آموزشی کشور و ضرورت وجود «پیوست فرهنگی» برای طرح‌ها و فعالیت‌های اجرایی بوده‌ است.

مجموعه فعاليت‌ها و ارتباطاتي كه در اين عرصه صورت مي‌گيرد تا با حفظ و تقويت اعتقادات و باورهاي عميق يك جامعه ارزش‌هاي برآمده از آن را در روابط جامعه گسترش دهند و از اين طريق نظم و انظباطي هدفمند را در مجموعه رفتارهاي افراد يك جامعه سامان دهند تحت عنوان «نظام فرهنگي» نام مي‌برند.

آنچه را به عنوان فلسفه وجودي پيش‌بيني «پيوست فرهنگي» براي طرح‌ها و پروژه‌هاي جامعه مي‌توان ذكر كرد عبارت است از:

-          تلاش آگاهانه و از پيش‌طراحي شده براي جلوگيري از آثار مخرب فرهنگي بهره‌گيري از علوم، فن‌آوري‌ها، روش‌ها و الگوهاي وارداتي و همچنين اصلاح كاركردهاي فرهنگي فعاليت‌هاي اقتصادي، سياسي و اجتماعي داخلي است.تا از اين رهگذر، بتوان تاثيرات غيرمستقيم فرهنگي و تاثيرات ناخودآگاه الگوگيري‌ها و بي‌توجهي‌هاي داخلي را در عرصه تصميمات اقتصادي، سياسي و اجتماعي روزافزون را، به حداقل رساند.

-          سیاست های توسعه ای در جامعه، باعث ایجاد ‏تغییرات و دگرگونی هایی در حوزه های اجتماعی می شود. این تغییرات در حوزه های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در مواردی ملموس و بی واسطه است، زیرا هدف اجرای پروژه های عمرانی، دستیابی به تغییرات و دگرگونی های مشخصی در این  حوزه هاست. در اجرای هر پروژه و اعمال هر سیاستی، اهداف مشخصی وجود دارد و انتظار می رود اجرای پروژه و پیامدهای حاصل از آن، منجر به حل مسئله و ارتقای کیفیت زندگی اعضای جامعه هدف شود.

 

اجرای پروژه های عمرانی و اقتصادی به دو صورت با فرهنگ ربط پیدا می کند.

1.   عدم تناسب طرح یا سیاست با فرهنگ و شیوه زندگی مردم، باعث ناکارآمدی و غیرقابل استفاده ماندن طرح اجرا شده می شود . برای مثال واحد های مسکونی احداث شده برای زلزله زد گان بویین زهرا در استان قزوین به دلیل اینکه با شیوه زندگی روستاییان منطقه تناسبی نداشت، مورد استفاده قرار نگرفت. (. داوری، رضا، 1384‏)

2.   اجرای پروژه های اقتصادی و اعمال سیاست های توسعه ای، بر فرهنگ مردم بومی و محلی تاثیر می کذارد و باعث دگرگونی در متغیر های فرهنگی آنان می شود این تغییرات طیفی از ارزش ها و باورهای مردم تا از بین رفتن منابع و زیر ساخت های فرهنگی را دربرمی گیرد .

حتی اگر افراد جامعه در برابر این تغییرات واکنش و مقاومتی نشان ندهند. برای مثال تبدیل واحد های مسکونی به آپارتمان در شهرهای ایران بدون مقاومت مردم انجام شد اما یکی از نتایج منفی این تغییر از بین رفتن فرهنگ محله ای و تغییر ارزش های همسایگی در جامعه بوده است.

‏بنابراین پروژه ها و طرح های اقتصادی از یکسو در زمینه فرهنگی معینی اجرا می شوند و تحت تاثیر آن قرار دارند و از سوی دیگر بر فرهنگ موجود تاثیر می گذارند و شیوه زندگی افراد جامعه را تغییر میدهند. تهیه پیوست فرهنگی، شناسایی مؤلفه های فرهنگی مهم و تأثیرات عمده این مؤلفه ها بر طرح ها و سیاست های اقتصادی است.

تحقیق حاضر چارچوبی برای تهیه پیوست فرهنگی ارائه کرده و دستور العمل هایی را برای انجام این کار پیشنهاد می دهد. این تحقیق با الهام از گزارش های یونسکو درخصوص تأثیرات فرهنگی تهیه عمده است.

بنابراین به لحاظ تاریخی پیدایش، ضرورت و اهمیت تهیه پیوست فرهنگی به شکل زیر برده است:

-          مهمترین هدف پیوست فرهنگی ایجاد زمینه و شرایطی است که در آن ضمن اینکه پروژه های اقتصادی به نحو مطلوبی انجام می شوند، ارزش ها و میراث فرهنگی ملی و بومی نیز حفظ می شود. با انجام پیوست فرهنگی، سازمان ها و مؤسسات و کارگزاران پروژه های عمرانی و اقتصادی در قبال تأثیرات فرهنگی پروژه هایی که اجرا می کنند مسئول بوده و باید اقدامات لازم را برای کاهش و یا جبران این تأثیرات انجام دهند.

-          ‏پیوست فرهنگی در واقع مجرا یی است که از طریق آن پیشرفت کشور بدون آسیب رساندن به هویت فرهنگی و بومی و بدون تغییر ارزش های فرهنگی و دینی صورت می گیرد. اگرجه جهت گیری پیوست فرهنگی به سمت حفظ ارزش ها و میراث فرهنگی است، اما در همان حال زمینه ساز اجرای موفق و صحیح پروژه های عمرانی نیز خواهد بود. اجرای پروژه های سازگار با فرهنگ بومی و توجه به ویژگی های روان شناختی و فرهنگی افراد جامعه از مؤلفه های مهم موفقیت اجرای پروژه است.

تهیه پیوست فرهنگی در محیط بین المللی با اجرای آن در داخل کشور تفاوت های مهمی دارد. این تفاوت ها هم از حیث اهداف و هم از حیث جهت گیری ها و سطوح پیوست فرهنگی است:

1 ‏. هدف از تهیه پیوست فرهنگی

 2 ‏. سطوح انجام پیوست فرهنگی

مهمترین هدف از تهیه پیوست فرهنگی در محیط بین المللی حفاظت از تنوع فرهنگی در جهان است. از همین روی متغیر های فرهنگی مورد توجه، در چارچوپ نظام فرهنگی مستقر اهمیت داشته و طرح ها و پروژه هایی که به تنوع فرهنگی آسیب می زند مورد توجه است.

‏درحالی که در نظام جمهوری اسلامی ایران ضمن اینکه حفاظت از میراث فرهنگی در پیوست فرهنگی اولویت دارد، حفظ شیوه زندگی دینی هدف اصلی است. نظام اسلامی از ابتدای انقلاب در تلاش برده است تا فرهنگ عمومی جامعه را به سمت دینی تمدن سوق دهد، در نتیجه پروژه های اقتصادی و توسعه ای باید در جهت فراهم ساختن این زمینه در جامعه اجرا یی شوند.

پیوست فرهنگی در ساده ترین تعریف عبارت است از:

فرآیند تعیین، پیش بینی، ارزیابی و آگاه سازی درخصوص تأثیرات احتمالی فعالیت یا سیاست جاری یا پیشنهاد شده بر زندگی، نهاد ها و منابع فرهنگی. از این طریق پیوست فرهنگی با هدف حذف تأثیرات مخرب و افزایش نتایج مثبت، یافته ها و نتایج را در فرآیند برنامه ریزی و تصمیم سازی وارد می سا زد.